Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε μάθει να νιώθουμε ενοχές από την παιδική μας ηλικία. Η οικογένεια, οι φίλοι, η κοινωνία και η θρησκεία συνειδητά ή ασυνείδητα μας εκπαιδεύουν να νιώθουμε ένοχοι για συγκεκριμένους τρόπους σκέψης ή συμπεριφοράς. Ποια είναι όμως η λειτουργία της ενοχής; Πρόκειται για ένα αληθινό κα χρήσιμο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης; Μπορώ να αντιληφθώ πότε αποφασίζουν οι ενοχές μου αντί για εμένα;
Η ενοχή είναι εκείνο το συναίσθημα που νιώθετε όταν κάνετε τις εξής σκέψεις :
• Κάνω κάτι που δεν θα έπρεπε να κάνω ή δεν κατάφερα να κάνω σύμφωνα με τα ηθικά μου κριτήρια
• Αυτή η «άσχημη συμπεριφορά» δείχνει ότι ΕΙΜΑΙ κακό παιδί, ανήθικος ,άκαρδη, εγωίστρια κτλ. Αυτή η αντίληψη περί «κακής πλευράς» του εαυτού κατέχει κυρίαρχη θέση στο συναίσθημα της ενοχής. Η ενοχή έχει στόχο να βλάψει τον ίδιο τον ΕΑΥΤΟ. Όταν νιώθετε ενοχή είστε πεπεισμένοι ότι έχετε κάνει κάτι κακό, κάτι που μπορεί να ισχύει, μπορεί όμως και όχι.
Σημαντικό είναι να αναρωτηθείτε αν η συμπεριφορά που καταδικάζετε είναι πράγματι τόσο τρομερή ή μήπως διογκώνετε την διάσταση των πραγμάτων. Η ενοχή συχνά μας βάζει να χρησιμοποιούμε «ταμπέλες» για τον εαυτό μας. Είναι τελείως παράλογο να χαρακτηρίζουμε τον εαυτό μας ανήθικο … γιατί με αυτόν τον τρόπο διοχετεύομε την ενεργητικότητά μας σε μια αυτοκαταδίωξη και όχι στη χρησιμοποίηση στρατηγικών επίλυσης των προβλημάτων. Οι ακατάλληλες δηλώσεις του «πρέπει» αντιπροσωπεύουν ένα ακόμα « σύνηθες μονοπάτι» που οδηγεί στην ενοχή.
Οι παράλογες αυτές δηλώσεις υπονοούν ότι οφείλετε να είστε τέλειοι, αλάνθαστοι, παντοδύναμοι. Από αυτή την σκοπιά τα τελειοθηρικά πρέπει δημιουργούν ανέφικτες προσδοκίες και μια άκαμπτη αυστηρότητα η οποία καταλήγει στην προσωπική ματαίωση. Είναι σημαντικό να αναρωτηθείτε ποιος ο λόγος να ταλαιπωρείστε νιώθοντας ενοχές; Έστω ότι πράγματι έχετε κάνει ένα λάθος ή είχατε μια άστοχη συμπεριφορά, η ενοχή δεν πρόκειται να ανατρέψει το σφάλμα σας!
Η αλλαγή και η μάθηση αποτελούν στρατηγικές ενάντια στην ενοχή. Πιο συγκεκριμένα αυτό που απαιτείται όταν πράγματι κάνετε ένα λάθος είναι μια διαδικασία αναγνώρισης, μάθησης και αλλαγής. Η ενοχή δεν φαίνεται να είναι χρήσιμη στην παραπάνω διαδικασία. Στην πραγματικότητα, το να μη νιώθεις ενοχή για κάτι, δεν σημαίνει πως δε νοιάζεσαι γι’ αυτό, αφού απλά επιλέγεις να ζήσεις σύμφωνα με το δικό σου ηθικό κώδικα (αυτό που πιστεύεις εσύ ότι είναι καλό και σωστό) παρά σύμφωνα με έναν εξωτερικά επιβεβλημένο ηθικό κώδικα (αυτό που η κοινωνία, οι φίλοι και η οικογένεια πιστεύει ότι είναι καλό και σωστό).
Οπότε για να ξεπεράσεις την ενοχή, χρειάζεται να υποστηρίζεις τις απόψεις σου, τις επιθυμίες και τις ανάγκες σου χωρίς να επηρεάζεσαι από το τι πιστεύουν οι άλλοι. Αναρωτήσου τι είναι αυτό που πραγματικά εσύ επιθυμείς έξω από τις κοινωνικές νόρμες και συμβάσεις.
Η Μαριλίνα Αναστοπούλου είναι Αιγιώτισσα, Απόφοιτος Παντείου Πανεπιστημίου, Μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια.