Οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν ότι η μάχη κατά του καρκίνου βασίζεται σε νέες στρατηγικές. Στο μέτωπο της πρόληψης, κατανοούμε τον τρόπο που η φλεγμονή συμβάλλει στην καρκινογένεση, ανοίγοντας τον δρόμο για φάρμακα που ενισχύουν τα υγιή κύτταρα. Στο μέτωπο της θεραπείας, η τεχνολογία παρέχει πλέον στοχευμένες λύσεις, μετατρέποντας τον καρκίνο σε νόσο που μπορεί να ελεγχθεί ή ακόμη και να εξαφανιστεί
Ο καρκίνος παραμένει μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την ιατρική επιστήμη. Πρόκειται για μια νόσο που προκαλείται όταν ορισμένα κύτταρα του οργανισμού εμφανίζουν μεταλλάξεις στο DNA τους, χάνοντας τον έλεγχο του πολλαπλασιασμού τους και επιτρέποντας έτσι τη δημιουργία όγκων. Ο καρκίνος θεωρείται ένας «αόρατος» και «ύπουλος» εχθρός που συνεχίζει να μας τρομάζει ακόμη και ως ιδέα.
Ωστόσο, στον πόλεμο αυτόν, δεν είμαστε άοπλοι· η επιστήμη σήμερα έχει κάνει πρωτόγνωρες ανακαλύψεις και αλματώδη πρόοδο: η διαρκής μάχη κατά του καρκίνου δεν περιορίζεται πλέον μόνο στην καταπολέμηση των όγκων αφού εμφανιστούν, αλλά και στην πρόληψή τους σε κυτταρικό επίπεδο, ενώ παράλληλα αναπτύσσονται θεραπείες που μπορούν να εξουδετερώσουν τον καρκίνο με ακρίβεια και ασφάλεια. Τα τελευταία χρόνια, η πρόοδος είναι εντυπωσιακή και αφορά δύο βασικούς άξονες: από τη μία πλευρά, την πρόληψη και την κατανόηση του πώς τα κύτταρα εξελίσσονται σε καρκινικά, με στόχο να σταματήσουμε τη διαδικασία πριν καν ξεκινήσει. Από την άλλη πλευρά, τις επαναστατικές θεραπείες, όπως η θεραπεία με ραδιοσυνθέτες, που στοχεύουν τον καρκίνο με ακρίβεια χιλιοστού, μειώνοντας τις παρενέργειες και αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα.
Ας δούμε πώς συντελείται αυτή η επιστημονική επανάσταση.
Η μάχη της πρόληψης
Στην κοινή μας αντίληψη, ο καρκίνος ξεκινά όταν ένα κύτταρο υποστεί μια μετάλλαξη που το κάνει να πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα. Ομως, πρόσφατες μελέτες αποκαλύπτουν κάτι εκπληκτικό: σύμφωνα με τον Economist, οι μεταλλάξεις του καρκίνου είναι πολύ πιο συχνές στους υγιείς ιστούς από όσο πιστεύαμε. Για παράδειγμα, το 25% των υγιών κυττάρων του δέρματος έχει τέτοιες μεταλλάξεις, ενώ στη μέση ηλικία πάνω από το μισό επιθήλιο του οισοφάγου και σχεδόν το 10% της επένδυσης του στομάχου φέρουν μεταλλάξεις που θεωρητικά θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καρκίνο.
Το ερώτημα, λοιπόν, είναι γιατί αυτά τα κύτταρα δεν εξελίσσονται πάντα σε όγκους. Εδώ βρίσκεται το «κλειδί» της πρόληψης. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι τα κύτταρα με βλάβες στο DNA δεν είναι καταδικασμένα να γίνουν καρκινικά, αν τα περιβάλλουν υγιή κύτταρα με ευνοϊκές μεταλλάξεις.
Ουσιαστικά, στους ιστούς διεξάγεται μια αόρατη μάχη για επιβίωση. Τα πιο ανθεκτικά κύτταρα επικρατούν και εκτοπίζουν τα προβληματικά. Πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι κύτταρα με συγκεκριμένες μεταλλάξεις μπορούν να εκτοπίσουν γειτονικά κύτταρα με καρκινογόνες βλάβες, ακόμα και μικροόγκους κάτω των εκατό κυττάρων. Ο αριθμός των κυττάρων με επικίνδυνες μεταλλάξεις αυξομειώνεται διαρκώς στη διάρκεια της ζωής. Αυτό ανοίγει έναν νέο δρόμο: αν μπορέσουμε να ενισχύσουμε τα υγιή κύτταρα ή να ανακόψουμε τη φλεγμονή που βοηθά τα καρκινικά να εξελιχθούν, μπορούμε να μειώσουμε δραστικά τον κίνδυνο εμφάνισης όγκων.
Δεν αρκεί, όμως, μια μετάλλαξη για να προκύψει καρκίνος. Απαιτείται και ένα «σπρώξιμο» από το περιβάλλον. Αυτό το σπρώξιμο, σημειώνει ο Economist, το προσφέρει συχνά η χρόνια φλεγμονή. Η φλεγμονή είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού για επούλωση τραυμάτων ή αντιμετώπιση λοιμώξεων. Ομως, όταν γίνεται χρόνια, για παράδειγμα λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης, παλινδρόμησης οξέων ή επίμονων λοιμώξεων, δημιουργεί ιδανικό έδαφος για να εξελιχθούν τα καρκινικά κύτταρα. Μελέτες σε ποντίκια και ανθρώπους έδειξαν ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί φλεγμονή στους πνεύμονες, η οποία ενεργοποιεί κύτταρα με επικίνδυνες μεταλλάξεις και οδηγεί σε καρκίνο. Παρόμοιοι μηχανισμοί εντοπίζονται και σε καρκίνους που συνδέονται με υπεριώδη ακτινοβολία ή γαστρεντερικές λοιμώξεις.
Η γνώση αυτή οδήγησε σε νέες ιδέες για φάρμακα που μπλοκάρουν τα μόρια της φλεγμονής, όπως η ιντερλευκίνη-1b, περιορίζοντας έτσι τον κίνδυνο καρκίνου. Πρόκειται για μια εντελώς διαφορετική στρατηγική πρόληψης, που στοχεύει όχι τα καρκινικά κύτταρα, αλλά το μικροπεριβάλλον που τα ευνοεί.
Η επανάσταση στη θεραπεία
Οσο κι αν βελτιωθεί η πρόληψη, θα υπάρχουν πάντα ασθενείς που χρειάζονται θεραπεία. Εδώ έρχεται η δεύτερη μεγάλη επανάσταση: η θεραπεία με ραδιοσυνθέτες. Σε αντίθεση με την κλασική ακτινοθεραπεία, που στοχεύει τον όγκο εξωτερικά, οι ραδιοσυνθέτες μεταφέρουν την ακτινοβολία κατευθείαν μέσα στα καρκινικά κύτταρα μέσω ενός μορίου-οδηγού που συνδέεται σε ειδικούς υποδοχείς. Ετσι η δόση είναι εξαιρετικά στοχευμένη, μειώνοντας τις βλάβες σε υγιείς ιστούς, ενώ το φάρμακο συνεχίζει να δρα μέσα στο σώμα μετά τη χορήγηση, καταστρέφοντας καρκινικά κύτταρα που μπορεί να έχουν διαφύγει.
Η πρωτοπόρος στον τομέα είναι η Novartis, γράφουν οι Financial Times, που επένδυσε δισεκατομμύρια για να αναπτύξει αυτή την τεχνολογία. Η εταιρεία απέκτησε κρίσιμη τεχνογνωσία από την Advanced Accelerator Applications και την Endocyte, εταιρείες που εξαγόρασε, ενώ ήδη διαθέτει εγκεκριμένα φάρμακα, όπως το Lutathera για γαστρεντερικούς καρκίνους και το Pluvicto για καρκίνο του προστάτη.
Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά.
Σε κλινικές δοκιμές, μέσα σε έξι μήνες ορισμένοι ασθενείς είδαν πλήρη εξαφάνιση μεταστατικού καρκίνου, κάτι που μέχρι τώρα θεωρούνταν αδύνατο. Ογκολόγοι χαρακτηρίζουν τα δεδομένα «πρωτοφανή» και μιλούν για πραγματική επανάσταση. Παρά τον ενθουσιασμό, υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες, σημειώνουν οι FT.
Πρώτον, απαιτείται παραγωγή ραδιοϊσοτόπων σε πυρηνικούς αντιδραστήρες και γρήγορη διανομή πριν μειωθεί η δραστικότητά τους.
Δεύτερον, πρέπει να εξασφαλιστεί η ασφαλής χορήγηση, καθώς οι ασθενείς παραμένουν ραδιενεργοί για μέρες και σε ορισμένες χώρες χρειάζονται ειδικούς θαλάμους.
Τρίτον, είναι απαραίτητη η εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού και η δημιουργία υποδομών, που μπορεί να πάρει πάνω από δέκα χρόνια. Ωστόσο, η Novartis έχει ήδη εξασφαλίσει μεγάλο προβάδισμα, διαθέτοντας εργοστάσια σε Ευρώπη και ΗΠΑ και επεκτείνοντας τις δραστηριότητές της στην Ασία, ενώ εφαρμόζει Τεχνητή Νοημοσύνη για την αποτελεσματική διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Οι εξελίξεις αυτές δείχνουν ότι η μάχη κατά του καρκίνου αλλάζει στρατηγική. Στο μέτωπο της πρόληψης, κατανοούμε πώς λειτουργεί η «κυτταρική οικολογία» και πώς η φλεγμονή συμβάλλει στην καρκινογένεση, ανοίγοντας τον δρόμο για φάρμακα που ενισχύουν τα υγιή κύτταρα και περιορίζουν τη φλεγμονή.
Στο μέτωπο της θεραπείας, τεχνολογίες όπως οι ραδιοσυνθέτες προσφέρουν εξαιρετικά στοχευμένες και αποτελεσματικές λύσεις, μετατρέποντας τον καρκίνο σε νόσο που μπορεί να ελεγχθεί ή ακόμη και να εξαφανιστεί. Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός γερνά και τα περιστατικά καρκίνου αυξάνονται, αυτές οι ανακαλύψεις δεν είναι απλώς επιστημονικά επιτεύγματα, είναι ελπίδα για εκατομμύρια ανθρώπους. Η μάχη συνεχίζεται, αλλά ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόσα ισχυρά όπλα στα χέρια μας.